SİİRT İN BITTIM SABUNU

SİİRT İN BITTIM SABUNUNUN SÜMERLERDEN GÜNÜMÜZE AYNI DOĞAL YÖNTEMLERLE ÜRETİMİ

”Sabun suyun hızıdır” (Özdemir Asaf)

Bir uygarlığın önünde eğilmek, ona ezilmekten daha erdemli bir davranıştır. Kimi zaman uygar insanlar da yetiştirmiş olan batı barbarlığının her konuda olduğu gibi, sabunun üretiminde de kadim doğu uygarlıkları karşısında ezikliğini görürüz.

Bakın bakalım sabun için balon köpüklü efsaneleri, ki bizim için gerçek anlamıyla masallarında denilir ki; efsaneye göre, eski Roma’da hayvanların kurban edildiği Sabo dağında oluşan çevresel artıklar -ki bunlar kurbanlıkların kanları, yağları ve de bu kurbanlıkların pişirilmesinden kalan küllerdir- yağan yağmurla Tiber nehrine katılarak köpüklü bir karışım oluştururmuş. Bu karışım, bugün kullandığımız sabunun ilk doğal şekliymiş ve “Sabun” adı da Tiber nehrini sabun hammaddesiyle besleyen “Sabo” dağından gelirmiş.

Giriş için iki paragraf yeter. Çünkü iki yüz paragraf bile yazsak, bu fantastik ve orta çağ iksirli sabun masalı köpürmeyecek. Sadece elimizden kayacak. Zaten sabuna benzeyen tek tarafı da bu.

Gelelim sabunun hayat hikayesine. Bir çok değerin üretildiği ve de dünyaya yayıldığı Anadolu coğrafyasının uygarlıklarından Sümerler ilk sabunu M.Ö. 3000 yıllarında kullanılmaya başlanmıştır. Keza sabun tarifleri M.Ö. 2500 yılına ait Sümer yazıtlarında ortaya çıkmıştır. Bu tariflerde; su içine katılan odun külünün kaynatılması ve bu sırada içine yağ karıştırılarak yavaş yavaş eritilmesi ile bir tür sabun elde edildiği anlatılmaktadır.

BITTIM SABUNUNUN YAPILIŞI

Siirt ilimize özgü bıttım sabunu da aşağı yukarı Sümer yazıtlarında olduğu gibi üretimine aynı doğal yöntemle yapılır. Bıttım yağından (Menengiç, Pistacia terebinthus) ve kül suyu (Yoğun KOH çözeltisi) karışımından üretilir. Bölgemizde “Botan sabunu” olarak da bilinmektedir. Tamamen doğal maddelerden oluştuğu için hiçbir yan etkisi bulunmamaktadır.

Bıttım sabunun ham maddesi olan bıttımlar, Eylül ayında koparılmaya başlanılır. Koparılan bıttımlar arasından kırmızı renkte olanlar ayıklanır. Ayıklanan bıttımlar güzelce yıkandıktan sonra 5-10 gün arasında kurumaya bırakılır. Bıttımlar kuruduktan sonra değirmene öğütülmeye götürülür.

Öğütülen bıttımlar el yakmayacak sıcaklıktaki suyla yoğrulmaya başlanır. Hamur yoğrulur gibi bıttımlar da yoğrulur. 2 saat boyunca yoğurma işi devam eder.

İki saat boyunca yoğururken yağı üstüne çıkar ve yağ çıktıkça da yağ alınıp bir kaba konulur.

Bir  gün sıcak ortamda bekletilen bıttımlardan bir miktar daha yağ ayrılmış olur. Ama bıttımlardaki yağ miktarının tamamı ayrılmadığı için bu sefer başka bir yol denenir.

Bir kazana sıcak su ile beraber kül konulup ateşe bırakılır. Kaynayan kazana bıttım yağı azar azar ilave edilerek karıştırılmaya başlanır. Bu karşımdaki su bu sayede buharlaştırılarak ortamdan uzaklaştırılır.

Ezilmiş ve yoğrulmuş bıttımlardaki yağlı karışım karıştırıldıkça su buharı yüzeyden buharlaşırken; bir miktar su yüze çıkar alınıp bir kaba konulur. Yağlı çözeltiden su yüzeyine çıkmaya devam ettikçe bu işleme devam edilir. Bu işlem bittikten sonra kazanda kalanlar atılarak kazan temizlenir.

Kazan yıkanıp temizlenerek artık bıttım kabuklarından arındırılır. Bıttım yağının bulunduğu kazan kaynamaya devam ederken; bir başka kapta 23 litre su ile sabunlaşma reaksiyonlarının şimdilerde kimyasalı olan 5 kg. Payet Kostik karıştırılarak bir çözelti hazırlanır.  (Eski dönemlerde ve de Sümerlerde bu kül suyuydu. ‘KOH çözeltisi’) Kazandaki yağ kaynayınca hazırlanan çözelti düzenli aralıklarla eklenerek karıştırılmaya devam edilirken sabunlaşma reaksiyonu hızlandırılır.

Yaklaşık 12-15 saat boyunca kazandaki karışım kaynatılmaya devam edilir.Bu sürenin sonuna doğru sabunlaşma reaksiyonu sonlanır. Sabun toplanmaya başlar. Sabun daha sıcak ve yarı sıvı haldeyken kazandan alınarak kaplara konur. Kaplara konulan sabun açık havada üç gün boyunca bekletilir. Ortaya çıkan sabun miktarı, bıttımlardan alınan yağ miktarıyla doğru orantılıdır.

Büyük kalıplar halinde elde edilen Siirt bıttım sabunu küçük dilimler halinde kesilerek tüketime sunulur.